فیستول مقعدی (Anal Fistula) یک مجرای غیرطبیعی است که بین کانال مقعد و پوست اطراف مقعد تشکیل می‌شود. این مجرا معمولاً به دنبال عفونت در غدد کوچک اطراف مقعد ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث درد، ترشح و التهاب در ناحیه مقعد گردد.

فیستول معمولاً به صورت یک تونل باریک و عفونی است که ممکن است در اثر آبسه‌های قبلی یا عفونت‌های مزمن به وجود آید و اگر درمان نشود، می‌تواند به عفونت‌های مکرر و مشکلات شدیدتر منجر شود.

علائم اصلی فیستول مقعدی شامل درد مزمن، ترشح چرکی، خونریزی، تورم و سوزش در ناحیه مقعد است. در بسیاری موارد، بیمار احساس ناراحتی و خارش نیز دارد.

درک دقیق ساختار و علت ایجاد فیستول برای تشخیص صحیح و درمان موثر بسیار اهمیت دارد. درمان‌های مختلفی از جمله جراحی، لیزر، داروهای گیاهی و مراقبت‌های پس از درمان وجود دارد که در فصل‌های بعدی به تفصیل بررسی خواهند شد.

فصل ۳: انواع فیستول مقعدی

فیستول مقعدی به شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شود و بسته به مسیر کانال فیستول و محل قرارگیری آن نسبت به عضلات اسفنکتر مقعد، تقسیم‌بندی می‌گردد. شناخت نوع فیستول برای انتخاب روش درمان مناسب بسیار حیاتی است.

دسته‌بندی کلی فیستول‌ها

فیستول‌ها را می‌توان بر اساس مسیر و ارتباط با عضلات اسفنکتر به چند نوع اصلی تقسیم کرد.

۱. فیستول بین اسفنکتری (Intersphincteric)

این نوع شایع‌ترین نوع فیستول مقعدی است که بین دو عضله اسفنکتر داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.

۲. فیستول ترانس‌اسفنکتری (Transsphincteric)

در این نوع، فیستول از میان عضله اسفنکتر خارجی عبور می‌کند و ممکن است بافت‌های عمیق‌تر را نیز درگیر کند.

۳. فیستول سوپرا اسفنکتری (Suprasphincteric)

کانال فیستول از بالای عضله اسفنکتر خارجی می‌گذرد و ممکن است پیچیده‌تر باشد.

۴. فیستول خارج اسفنکتری (Extrasphincteric)

این نوع نادر است و کانال فیستول از کانال مقعدی عبور نمی‌کند، بلکه منشأ آن معمولاً از یک منبع عفونی در لگن است.

نوع ساده و پیچیده

فیستول ساده:

مسیر کوتاه و مستقیم دارد، معمولاً تنها یک دهانه خارجی و داخلی دارد، و درمان آن ساده‌تر است.

فیستول پیچیده:

شامل مسیرهای متعدد، دهانه‌های ثانویه و درگیری عضلات مختلف است که درمان آن دشوارتر و احتمال عود بیشتر است.

فصل ۴: علائم فیستول مقعدی

فیستول مقعدی معمولاً به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شود و با علائم مشخصی همراه است. آگاهی از این علائم به تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر کمک می‌کند.

علائم شایع

۱. ترشح چرک یا مایع بدبو از ناحیه مقعد

این ترشحات از دهانه خارجی فیستول خارج می‌شود و می‌تواند باعث تحریک پوست اطراف شود.

۲. درد مداوم یا مقطعی در اطراف مقعد

درد معمولاً هنگام نشستن یا دفع مدفوع بیشتر احساس می‌شود و می‌تواند آزاردهنده باشد.

۳. تورم یا سفتی در ناحیه مقعد

در برخی موارد، بیمار وجود یک توده کوچک یا برجستگی را در اطراف مقعد احساس می‌کند.

۴. خارش و تحریک پوستی

ترشحات مداوم می‌توانند باعث تحریک پوست و خارش شدید شوند.

علائم در موارد پیچیده‌تر

فیستول با چند دهانه:

ممکن است بیش از یک محل خروج چرک وجود داشته باشد که درمان را دشوارتر می‌کند.

علائم عمومی:

تب، خستگی یا احساس ناخوشی عمومی در مواردی که عفونت پیشرفت کرده است، مشاهده می‌شود.

عفونت‌های مکرر:

برخی بیماران دچار آبسه‌های مکرر می‌شوند که فیستول از آن‌ها منشأ می‌گیرد.

فصل ۵: تشخیص فیستول مقعدی

تشخیص دقیق فیستول مقعدی نیاز به بررسی کلینیکی توسط پزشک متخصص و در برخی موارد استفاده از روش‌های تصویربرداری دارد. شناخت مسیر فیستول و دهانه‌های آن، برای درمان مؤثر ضروری است.

معاینه فیزیکی

۱. مشاهده دهانه خارجی فیستول

پزشک با معاینه ناحیه مقعد، ممکن است خروجی فیستول یا ترشحات چرکی را مشاهده کند.

۲. لمس و بررسی مسیر زیر پوستی

مسیر فیستول ممکن است به شکل یک ناحیه سفت یا توده‌مانند در زیر پوست احساس شود.

روش‌های تصویربرداری تکمیلی

سونوگرافی اندورکتال:

از پرکاربردترین روش‌ها برای بررسی مسیر فیستول و درگیری عضلات است.

MRI لگن:

دقیق‌ترین روش تصویربرداری برای فیستول‌های پیچیده یا عودکننده است.

فیستولوگرافی:

تزریق ماده حاجب داخل کانال فیستول و تصویربرداری برای نمایش مسیر داخلی.

آزمایشات تکمیلی در موارد مشکوک

در صورت شک به بیماری‌های زمینه‌ای مثل کرون یا سل، انجام آزمایشات خونی یا نمونه‌برداری تجویز می‌شود.

فصل ۶: انواع فیستول مقعدی

فیستول‌های مقعدی بسته به مسیر عبور و محل قرارگیری نسبت به عضلات اسفنکتر، در دسته‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند. شناخت نوع فیستول نقش مهمی در انتخاب روش درمان دارد.

طبقه‌بندی براساس مسیر عبور

۱. فیستول بین‌اسفنکتری (Intersphincteric)

رایج‌ترین نوع فیستول که بین عضلات داخلی و خارجی اسفنکتر قرار دارد.

۲. فیستول ترانس‌اسفنکتری (Transsphincteric)

از عضله اسفنکتر خارجی عبور می‌کند و تا پوست ناحیه باسن ادامه می‌یابد.

۳. فیستول سوپراسفنکتری (Suprasphincteric)

از بالای عضلات اسفنکتری عبور می‌کند و مسیر بلندتری دارد.

۴. فیستول اکستراسفنکتری (Extrasphincteric)

نادرترین نوع فیستول که اصلاً از عضلات اسفنکتری عبور نمی‌کند و معمولاً علت‌هایی مانند تروما یا بیماری‌های زمینه‌ای دارد.

فیستول‌های ساده و پیچیده

• فیستول ساده: مسیر مستقیم، تنها یک دهانه خارجی دارد.
• فیستول پیچیده: دارای مسیرهای منشعب، چند دهانه یا در ارتباط با بیماری‌های التهابی مانند کرون.

یادآوری:

تشخیص دقیق نوع فیستول باید توسط پزشک متخصص با کمک MRI یا سونوگرافی صورت گیرد تا خطر آسیب به عضله اسفنکتر و بی‌اختیاری به حداقل برسد.

فصل ۷: علائم رایج فیستول مقعدی

فیستول مقعدی معمولاً با نشانه‌هایی مشخص بروز می‌کند که شناسایی به‌موقع آن‌ها نقش مهمی در شروع سریع درمان دارد. آگاهی از این علائم می‌تواند از پیشرفت عفونت و عوارض بعدی جلوگیری کند.

علائم شایع

• ترشح چرک یا مایع بدبو: از یک سوراخ کوچک در اطراف مقعد که نشان‌دهنده دهانه خارجی فیستول است.
• درد ناحیه مقعد: به‌ویژه هنگام نشستن یا دفع مدفوع.
• تورم و التهاب پوست اطراف مقعد
• خارش یا تحریک مداوم در ناحیه خروجی فیستول
• مشاهده لکه‌های چرک روی لباس زیر
• تب خفیف یا احساس ناخوشی عمومی

نکته مهم:

در برخی موارد، علائم ممکن است نوسانی بوده و در دوره‌هایی فروکش کند. اما حتی در صورت کاهش درد یا ترشح، باید پیگیری پزشکی انجام شود، زیرا فیستول مزمن به خودی خود بهبود نمی‌یابد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا، خصوصاً ترشحات مکرر یا درد مزمن، مراجعه به متخصص جراحی عمومی یا گوارش ضروری است تا از گسترش فیستول و آسیب به عضلات جلوگیری شود.